Wat gebeurt er?’ Arthur Victor tuurt in het duister. De 18-jarige hospik is wakker geschrokken van een hels kabaal; het lijkt wel of een legertje timmerlui met hamers het dek bewerkt.
Hij hoort hoe de andere mariniers aan boord van het landingsvaartuig de LST 507 al schuifelend hun weg zoeken in het donker. Een van hen antwoordt: ‘We worden aangevallen.’
Arthur Victor springt uit zijn kooi en trekt zijn uniform aan. Al snel staat hij met de anderen op het dek, en hij kijkt over een zee die tot zijn verrassing spiegelglad is. De koude aprilnacht wordt verlicht door miljoenen sterren, maar Arthur Victor bespeurt geen enkel teken van vijandelijke activiteit.
Er verstrijken een paar minuten, en gaandeweg keert de rust weer onder de honderden Amerikaanse soldaten op het schip.
Het is de nacht van donderdag 27 op vrijdag 28 april 1944, en de D-day-oefening met de codenaam Tiger is enkele uren aan de gang. Een konvooi van acht landingsschepen of LST’s moet een omweg nemen om de urenlange vaartocht te simuleren die de soldaten bij de komende invasie van Utah Beach in Normandië zullen afleggen.
In de buik van het bijna 100 meter lange schip staan tanks, vrachtwagens en jeeps klaar om op Slapton Beach in Zuid-Engeland te worden afgezet. Ook op andere plekken zijn konvooien op weg naar het oefenterrein in Lyme Bay. In totaal moeten 114 LST’s 25.000 soldaten naar het strand brengen.
$De vele soldaten en officieren die in de donkere aprilnacht op zee varen, zullen echter spoedig merken dat zelfs een oefening bloedige werkelijkheid kan worden.
Bij de landing in Normandië moesten de LST’s tanks naar het strand brengen, zodat de invasietroepen de Duitse tegenaanval konden afslaan.
Large Slow Target. Dat was de bijnaam die de impopulaire LST kreeg van de soldaten aan boord. Maar zonder dit vaartuig was de invasie van Normandië onmogelijk geweest. Anders dan alle andere grotere schepen had de LST namelijk geen haven nodig.
De Landing Ship, Tanks, zoals de echte naam luidt, voer tot dicht bij de kust en zette daar een groot aantal vrachtwagens, tanks en soldaten aan land. Met een anker en een sterke lier trok het schip zich weer los en het voer weg om meer troepen te halen. In totaal bouwden de geallieerden in de Tweede Wereldoorlog 1051 LST’s.
Kalmte slaat om in brandende hel
Na een half uur wacht Arthur Victor alleen nog op het signaal veilig, zodat hij zijn warme bed weer in kan. Maar dan klinkt er een oorverdovende knal.
‘Ik werd opgetild en smakte tegen de wand. Ik stootte flink mijn hoofd, maar mijn helm ving de ergste klap op en de schade bleef beperkt tot een tand door mijn lip. Trillend kwam ik overeind,’ schrijft hij later in zijn dagboek.
De machinekamer van de LST 507 is getroffen door een torpedo. Met de moed der wanhoop gaat de marinebrandweer het vuur onder dek te lijf, maar hoestend moet ze het opgeven.
Het vuur grijpt om zich heen, en de scheepsarts Eugene Eckstam staat voor de zwaarste beslissing van zijn leven.
‘Toen ik het luik opende van het tankdek leek het wel een laaiende oven. Ik hoorde de mannen schreeuwen. Nog jaren had ik nachtmerries van het moment dat ik het luik moest sluiten en van al het gekrijs’, zo vertelt hij later.
Vooral in het Kanaal patrouilleerden de Duitse Schnellboote – torpedoboten die een snelheid van wel 80 km/h konden bereiken.
In de hele oorlog brachten ze zo’n 150 geallieerde vaartuigen tot zinken.
De torpedo heeft niet alleen de motor van het schip aan gort geslagen, maar ook duizenden liters brandstof op het rijdek vlak boven de machinekamer in lichterlaaie gezet. Hier bevinden zich niet alleen tanks, vrachtwagens en jeeps met volle brandstoftanks en jerrycans maar ook veel bemanningsleden van deze voertuigen. Dikke rookwolken verspreiden zich en de soldaten die het niet lukt op tijd door de luiken weg te komen, stikken onherroepelijk.
Het schip van Victor is niet het enige dat wordt aangevallen. Een onzichtbare vijand vuurt nog meer torpedo’s af, die dankzij scherpe koerswijzigingen van twee schepen verderop in het konvooi hun doel missen. In de heersende chaos en paniek beschiet een van deze twee schepen een naburig geallieerd schip.
De vijand is wel hoorbaar, maar niet zichtbaar. En langzaam dringt het besef door dat de Duitse torpedoboten gebruik hebben gemaakt van hun grote snelheid om het langzame, nietsvermoedende konvooi te verrassen.
Schnellboote noemen de Duitsers deze 30 meter lange houten vaartuigen. Alle zware onderdelen zijn eraf gestript waardoor de boten wel 80 km/h halen en na het lanceren van de torpedo’s snel weer weg zijn. Voor gevechten op korte afstand zijn ze uitgerust met 20mm-snelvuurkanonnen. Elk vijfde schot is een lichtspoorkogel die pas op enige afstand van de torpedoboot oplicht. Daardoor zien de geallieerden niet van welke kant de schoten komen.
Nalatigheid maakt aanval mogelijk
De landingsvaartuigen hadden moeten worden gewaarschuwd voor de komst van de Duitse torpedoboten. Uren eerder was al ontdekt dat ze van Cherbourg in Normandië koers zetten naar het oefenterrein. Maar alleen de HMS Azalea, een Britse korvet die het konvooi moet beschermen, krijgt de melding.
Kapitein Geddes van de Azalea begrijpt uit de orders dat hij het konvooi naar het dichtstbijzijnde strand moet leiden als het daadwerkelijk wordt aangevallen, en niet als er alleen maar gedreigd wordt met een aanval.
Geddes neemt bovendien aan dat de Amerikaanse schepen in het konvooi de melding net als hij via de radio te horen krijgen, en daarom geeft hij het bericht niet verder door. Hij weet niet dat de Amerikanen een andere radiofrequentie gebruiken dan de Britten, en dus niet op de hoogte zijn van het dreigende gevaar.
Niet alleen op zee kostte de D-day-oefening Operation Tiger mensenlevens. Ook op het land ging het mis.
‘Het gebrek aan hardheid en waakzaamheid van de jonge Amerikaanse officiers baart me zorgen. [...] Ze lijken nog zo groen als gras.’ Dat zei generaal Eisenhower over zijn mannen in de aanloop naar de serie oefeningen die de troepen moesten voorbereiden op de invasie.
Hij stond er dan ook op dat het oefenterrein zo veel mogelijk leek op dat wat de soldaten in Frankrijk wachtte. De verdedigingstroepen, die de rol van Duitsers speelden, zouden met scherp schieten in het zand vlak voor de landingstroepen.
Door de hectiek in het geallieerde hoofdkwartier wisten echter niet alle invasietroepen dat er met scherp werd geschoten. Een aantal van hen raakte in paniek en verdronk bij de landing. Ook sommige verdedigers wisten niet dat er echte kogels in hun wapens zaten en schoten daardoor landingstroepen neer toen ze het bevel vergaten om alleen vóór of over de ‘vijand’ heen te schieten.
De belabberde communicatie in de commandostructuur was over het geheel genomen catastrofaal voor Operation Tiger. Zo moest een hulpschip het oefenterrein op het strand bombarderen om de weg vrij te maken voor de soldaten in de LST’s. Deze wisten echter niet dat het bombardement een uur uitgesteld was, en landden op het moment dat het bombardement begon.
Het is niet bekend hoeveel geallieerde soldaten er op het strand zijn omgekomen door friendly fire.
Geddes leidt het konvooi daarom in dezelfde richting als de Duitsers. En dat terwijl de ervaren kapitein de gevreesde aanvalstactiek van de Schnellboote, die in de oorlog al 10 geallieerde schepen in Lyme Bay torpedeerden, maar al te goed kent. Ook zou hij moeten weten dat de Engelse baai een bekend jacht-terrein van Duitse torpedoboten is.
Eigenlijk zou het konvooi door twee schepen worden beschermd – de HMS Azalea en de destroyer HMS Scimitar. Maar de Scimitar werd een paar uur voor de oefening aangevaren en het hoofdkwartier van de marine reageerde daar pas laat op. Een andere destroyer is nu in allerijl onderweg om de plaats van de Scimitar in het konvooi in te nemen.
Een tweede LST wordt getorpedeerd
Midden in het konvooi wordt nog een LST getroffen door een torpedo. Binnen enkele minuten maakt het schip zo veel water dat het slagzij maakt en de boordmitrailleurs doelloos in de lucht schieten. Ook het schip vlak voor dat van Arthur Victor wordt geraakt. De torpedo rukt de achterkant van de zwaarbeladen LST kapot en verwoest de schroef.
Aan boord van de overige schepen twijfelt niemand er nog aan dat dit een aanval is. De LST’s gaan al zigzaggend naar de kust, terwijl de bemanning gespannen over het zeeoppervlak tuurt op zoek naar meer torpedo’s.
De orders van de HMS Azalea luiden dat de korvet de LST’s tot aan de kust moet begeleiden voor hij mag omkeren en de strijd aangaan.
Drie brandende schepen, hun 400 bemanningsleden en 1500 panische soldaten worden daarom achtergelaten op zee.
Aan boord van de brandende LST 507 is het dek zo heet geworden dat Arthur Victor de warmte kan voelen door de dikke zolen van zijn legerlaarzen heen.
Hij ziet dat zijn maten druk in de weer zijn om een reddingsboot te water te laten. Maar door de explosie is de kraan scheef komen te staan en zit het ding muurvast. De soldaten brullen het uit van frustratie.
Ze weten maar al te goed dat het water zo’n vijf graden koud is en dat ze zonder de boot geen schijn van kans hebben.
‘Verlaat het schip, verlaat het schip!’ Het bevel komt van de kapitein en wordt van man tot man doorgegeven.
Arthur Victor doet zijn reddingsvest goed en positioneert zich bij de reling. Er komt een soldaat naast hem staan die lijkbleek ziet van de angst.
‘Ik kan niet zwemmen’, stamelt hij.Victor geeft hem een hand en belooft niet los te laten. Dan springt hij met de soldaat in het ijskoude zeewater.
Zodra ze in het water liggen, raakt de soldaat in paniek. Hij klampt zich aan de jonge hospik vast en duwt hem een paar keer onder water. Pas als Arthur Victor hem een klap in zijn gezicht geeft, kalmeert hij. De twee ploeteren terug naar het schip en grijpen zich vast aan een staalkabel. De soldaat wil echter niet loslaten als Arthur Victor zegt dat het zinkende schip hen mee zal trekken de diepte in.
De doodsbange man roept Victor in paniek na als deze het opgeeft en wegzwemt. De hospik bereikt een opblaasbaar reddingsvlot dat een paar meter verderop drijft. Het vlot bestaat uit een grote ovale ring met plaats voor één persoon bovenop. De rest moet aan de rand hangen.
Het is berekend op 20 mensen, maar al snel klampen 75 door de kou bevangen mannen zich aan de ring vast. Wie niet bij het vlot zelf kan komen, houdt zich vast aan andere drenkelingen.
‘Om mij heen stierf de een na de ander. [...] Ik begreep niet hoe jonge, gezonde mannen het zo makkelijk konden opgeven en sterven’, aldus Victor in zijn dagboek.
Niemand heeft de soldaten geleerd hoe de reddingsgordel werkt. Veel mannen hebben hem rond hun middel vastgemaakt, als een riem, maar daardoor zijn ze in het water topzwaar en gaan ze kopje-onder. De soldaten die door de sprong van het schip hun bewustzijn hebben verloren, zullen nooit meer wakker worden.
De bemanningsleden, en dus ook Arthur Victor, maken meer kans het er levend van af te brengen. Zij beschikken over een reddingsvest en weten hoe ze kunnen overleven in koud water. Arthur Victor heeft zijn reddingsvest echter achtergelaten om sneller bij het vlot te kunnen zijn.
‘De zee brandt, de zee brandt,’ klinkt het plotseling angstig rondom hen.
De brandstof van de vele voertuigen is in het water gelopen en wordt door het brandende schip aangestoken. In een paar seconden zijn ze omringd door vlammen, maar gelukkig dooft het vuur als het nog enkele meters van Arthur Victor vandaan is.
Het reddingsvlot ligt door de vele drenkelingen nu zo diep in het water dat hij zijn armen helemaal moet strekken om wat steun te hebben.
De ongemakkelijke houding put hem snel uit, en het kan nog wel uren duren voordat ze gered worden.
Koppige kapitein luistert niet
Aan boord van de voorste LST, de 515, kan kapitein Doyle het niet verkroppen dat hij meer dan 1500 man in zee moet achterlaten. Helaas heeft hij kapitein-luitenant-ter-zee Skahill – de hoofdverantwoordelijke voor het konvooi – aan boord, en die houdt vast aan de order dat ze door moeten varen naar de kust. Witheet van woede grijpt Doyle de microfoon en spreekt de soldaten aan boord toe:
‘Mannen, luister. We zijn het oneens hier. Sommigen willen naar de kust varen om het schip en onze levens te redden. Maar het vlootpersoneel en ik zijn het erover eens dat je een oorlog niet wint door weg te rennen. Ik heb echter geen zeggenschap over grondtroepen en ik wil jullie leven niet op het spel zetten zonder jullie instemming.’
‘We willen blijven,’ is het antwoord.
Pas sinds kort is het aantal slachtoffers bij Operation Tiger openbaar gemaakt, dankzij het volhardende werk van de Engelsman Ken Small.
Na de rampzalige oefening kregen alle fouten, het plichtsverzuim van de kapiteins en het aantal doden direct het stempel ‘Geheim’. Ook werd er niemand ter verantwoording geroepen, om de planning van de aanstaande invasie niet te verstoren.
Pas eind jaren 1980 kwam er informatie naar buiten over Operation Tiger, in de vorm van een boek van de Engelsman Ken Small. De hoteleigenaar Ken Small had psychische problemen en in het kader van zijn herstel zocht hij het strand van Devon in Zuid-Engeland af op wrakstukken.
Tot zijn grote verrassing vond hij naast onschuldige zaken als oude munten ook granaatsplinters en knopen van uniformen uit de Tweede Wereldoorlog. Na verder onderzoek ontdekte Small hoe de vork in de steel zat, en ten slotte kreeg hij het voor elkaar dat het Amerikaanse en het Britse leger de omvang van de ramp na al die jaren openbaar maakten.
Het schip maakt rechtsomkeert en raakt al snel slaags met torpedoboten. Een torpedo suist rakelings langs de scheepswand, en bij het schijnsel van een van de brandende schepen nemen de mannen het silhouet waar van een torpedoboot. Ze openen het vuur. De Schnellboot ligt echter laag in het water en vaart vier keer zo snel als een LST.
‘Het was of we een spook beschoten,’ herinnert een schutter zich later.
Om iets over half vijf in de ochtend – tweeënhalf uur na de eerste aanval van de Duitsers – bereikt de LST 515 de gewraakte plek. Tegelijkertijd arriveert de HMS Saladin, de vertraagde destroyer die het konvooi tegen aanvallen van achteren moest beschermen. Maar dan zijn de Duitsers allang weg.
Stapels lichamen worden geborgen
Arthur Victor geeft het bijna op. Hij heeft het ijskoud, wordt met de minuut zwakker en zou dolgraag de ogen sluiten en in slaap vallen, maar hij weet dat dat zijn dood betekent. Van de 75 mannen die het reddingsvlot vastgrepen, zijn er nog 20 over. De meeste soldaten hebben de kou niet overleefd en deinen op de golven met een lege blik in de ogen.
Een reddingsboot weet Victor nog net op tijd uit het water te vissen. Als hij op het dek ligt met een warme jas over zich heen, ziet hij hoe de bemanning talloze lijken bergt. 1405 Amerikaanse soldaten en Britse zeelieden zijn er in totaal bij de oefening gesneuveld.
Ter vergelijking: bij de invasie op Utah Beach, waarvoor Tiger de generale repetitie was, komen 200 soldaten om. Generaal Bradley, die Tiger aan wal volgde en de landing op Utah Beach leidde, noemde de oefening later ‘een van de grootste oorlogstragedies’.
Radiofrequenties standaardiseren
De Amerikaanse en Britse marine gebruikten van oudsher verschillende radiofrequenties. Na Operation Tiger werden de frequenties gestandaardiseerd, zodat iedereen met elkaar in contact kon komen.
Instructie voor de reddingsgordel
Er verdronken bij de oefening honderden soldaten doordat hun reddingsgordel niet goed zat. In de aanloop naar D-day kregen alle soldaten instructies voor het gebruik van de gordel.
Kleine reddingsboten inzetten
Grote schepen waren gevaarlijk bij de reddingsacties, omdat de schroef de drenkelingen naar zich toe kon zuigen. Na Operation Tiger werden er kleine reddingsboten ingevoerd die de troepen snel moesten opvissen.
Lees ook
- Ken Small: The Forgotten Dead, Bloomsbury, 1988
- Nigel Lewis: Exercise Tiger, Prentice Hall Press, 1990
- Richard T. Bass: Exercise Tiger, Tommies Guides, 2008
- Kenneth H. Garn: The Secret D-Day, Heritage Books, 2004
